Bułgaria i Macedonia

Już od kilku lat trwają negocjacje w sprawie członkostwa Republiki Macedonii Północnej w Unii Europejskiej.

W pierwszej połowie 2018 r., kiedy Bułgaria przewodniczyła Radzie Unii Europejskiej, jej głównym priorytetem było przyłączenie do Unii Bałkanów Zachodnich (w tym Macedonii). Francja zawiesiła jednak rozmowy o członkostwo Macedonii. W międzyczasie Macedonia nie realizowała umowy o przyjaźni, dobrym sąsiedztwie i współpracy podpisanej z Bułgarią w 2017 roku. Wręcz przeciwnie, kontynuowała swoją tradycyjną antybułgarską politykę.

Dlatego od zeszłego roku Bułgaria zaczęła blokować negocjacje o członkostwo swojego zachodniego sąsiada w UE mimo aktywnej „petycji” państw członkowskich Unii, a także Stanów Zjednoczonych, aby Bułgaria umożliwiła rozpoczęcie negocjacji.

Aby zrozumieć trudne stosunki między Bułgarią, a Republiką Macedonii Północnej przedstawimy pokrótce historię Bułgarów i Bułgarii.

Chan Kubrat, władca rodu Dulo, zjednoczył Bułgarów na północ od Kaukazu i Morza Czarnego i stworzył potężny związek plemienny zwany Starą Wielką Bułgarią. Wcześniej Bułgarzy przez wieki przemieszczali się po Azji. Kubrat rządził od 632 aż do swojej śmierci w 665 r. Został pochowany w pobliżu wsi Mała Pereszczepina (dzisiejsza Ukraina). Miał pięciu synów: Batbajana, Kotraga, Asparucha, Kubera i Alceka.

Był mądrym władcą. Legenda głosi, że na łożu śmierci kazał swoim synom wziąć wiązkę patyków i każdy z nich miał spróbować ją złamać. Żadnemu z braci to się nie udało. Wtedy stary chan rozwiązał wiązkę i połamał patyki jeden po drugim. Chciał w ten sposób pokazać swoim synom, że dopóki są razem – nikt nie może ich pokonać, ale jeśli się rozdzielą, zostaną pokonani osobno.

Jednak, jak to często bywa w życiu, synowie nie posłuchali rady ojca. Rozproszyli się po świecie w poszukiwaniu szczęścia.

Batbajan, najstarszy syn, pozostał ze swoim plemieniem na ziemiach Wielkiej Bułgarii, ale jego siły były zbyt słabe by wytrzymać ataki Chazarów, którzy w 668 r. zniszczyli Starą Wielką Bułgarię.

Kotrag, drugi syn Kubrata, udał się na północ. Dotarł do zbiegu Wołgi i Kamy (okolice dzisiejszego Kazania) i założył tam Bułgarię Wołżańską. Było to wielkie państwo, ale nie oparło się tatarskiej Złotej Ordzie, która podbiła je w 1240 roku. Później terytorium Bułgarii Wołżańskiej zostało nazwane przez Rosjan Tatarstanem i pozostało w granicach Imperium Rosyjskiego. Wielu wołżańskich Bułgarów było wielkimi rosyjskimi bojarami, generałami, naukowcami. Dziś ich potomkowie chcą rozszerzyć kontakty z Bułgarią.

Asparuch, trzeci z synów Kubrata, poprowadził swój lud na południowy zachód wzdłuż wybrzeża Morza Czarnego. Dotarł do ujścia Dunaju, gdzie pokonał cesarza Konstantynopola Konstantyna IV Pogonata. Po zwycięstwie Asparuch przekroczył Dunaj i wraz z mieszkającymi tu Słowianami, w 681 roku, stworzył Bułgarię Dunajską ze stolicą w Plisce (później stolica została przeniesiona do sąsiedniego Presławia).

Kuber, czwarty z braci, poprowadził swój lud na zachód, przekroczył Dunaj gdzieś w okolicach dzisiejszego Belgradu, a stamtąd ruszył na południe w kierunku rzeki Wardar, gdzie założył Bułgarię Wardarską.

Alcek, najmłodszy syn Kubrata, ruszył na północny zachód i dotarł do dzisiejszego Wiednia. W kronikach kampanii wojskowej Karola Wielkiego przeciwko Awarom jest mowa o Bulgerewalt (tak nazywał się wówczas Las Wiedeński/Wienerwald). Tam Alcek został pokonany przez Franków. Pozostali przy życiu Bułgarzy udali się przez Alpy do Włoch, gdzie zostali przyjęci przez lombardzkiego króla Grimoaldo I, osiedlili się i przyjęli język włoski, ale przez długi czas nazywali siebie Bułgarami. W średniowieczu ich majątki feudalne nazywano „bułgarii”, a właścicieli tych majątków „Bulgaro”. Ciekawostką jest to, że pierwszy podręcznik dla studentów Uniwersytetu Bolońskiego nosi nazwę STEMMA BULGARICUM, a we wsi Celle di Bulgheria znajduje się pomnik Chana Alceka.

Spadkobiercy Asparucha i Kubera wypełnili życzenie starego chana Kubrata, zjednoczyli Bułgarię Dunajską i Bułgarię Wardarską w jedno państwo, które nadal nosi nazwę Bułgaria.

Aby zjednoczyć wszystkich mieszkających na tych ziemiach, w 864 r. Chan Borys ochrzcił Bułgarię i stworzył w ten sposób wspólny naród. W 886 r. przyjął wypędzonych z Wielkich Moraw uczniów Cyryla i Metodego, którzy wprowadzili język bułgarsko-słowiański w nabożeństwach w całym kraju.

Rozpoczął się „Złoty wiek” dla bułgarskiego piśmiennictwa i kultury. Ponieważ kraj był duży, Borys założył dwie szkoły literackie prowadzone przez uczniów Cyryla i Metodego. Naum kierował szkołą w Plisce (później przeniesionej do nowej stolicy Presławia), a Kliment kierował szkołą w Ochrydzie – głównym mieście Wardarskiej Bułgarii. Ciekawym faktem jest, że najstarsze inskrypcje naskalne cyrylicą odnaleziono na terenie Pliski i Presławia. W tym czasie Bułgaria, wraz z Cesarstwem Franków i Bizancjum, była jednym z trzech największych krajów Europy.

Pod koniec XIV wieku Bułgaria znalazła się w niewoli turecko-osmańskiej, która trwała prawie 5 wieków. Turcy zniszczyli nie tylko bułgarską elitę, ale także całe dziedzictwo historyczne państwa. Dlatego dziś możemy odkrywać historię Bułgarii tylko na podstawie książek i innych dokumentów zachowanych za granicą. Po podboju Bułgarii, droga Turków do centrum Europy stała otworem. Dotarli do Wiednia, gdzie król Polski Jan III Sobieski wstrzymał marsz na zachód.

Na początku XIX wieku imperium turecko-osmańskie zaczęło słabnąć. Wtedy rozpoczęły się próby ludów bałkańskich uwolnienia się spod obcych rządów. W 1821 r. wyzwoliła się Grecja, w 1867 r. – Serbia, a w 1876 r. w Bułgarii wybuchło nieudane Powstanie Kwietniowe.

W 1877 r. Rosja wypowiedziała kolejną wojnę Turcji, która zakończyła się 3 marca 1878 wyzwoleniem Bułgarii. Celem rosyjskiego cesarza było rozszerzenie swojego imperium po Bosfor i Dardanele. Dla zwykłych żołnierzy rosyjskich i dla narodu bułgarskiego była to jednak wojna wyzwoleńcza. Po zwycięskiej wojnie pełną niepodległość uzyskała również Rumunia.

Jednak wkrótce rozpoczął się powolny rozpad naszego kraju. Wielkie mocarstwa zachodnie - Francja, Wielka Brytania, Austria i Prusy, nie pogodziły się z utworzeniem tak dużego państwa słowiańskiego w pobliżu Bosforu i Dardanele, będącego pod wpływem Rosji. W czerwcu 1878 r. Wielkie Mocarstwa zorganizowały Kongres Berliński, który zmusił Rosję do zaakceptowania podziału ziem bułgarskich na trzy części:

• Księstwo Bułgarii - formalnie wciąż zależne od Turcji (tereny między Dunajem, a Starą Planiną + region Sofii).
• Rumelia Wschodnia (Nizina Tracka z centrum w Płowdiw) – autonomiczny okręg Imperium Osmańskiego.
• Regiony Tracji Wschodniej, Tracji nad Morzem Białym i Macedonii pozostały całkowicie pod panowaniem tureckim. Ciekawostką jest to, że Turcji udało się utrzymać Macedonię, oddając wyspę Cypr Wielkiej Brytanii.

Po zjednoczeniu Księstwa Bułgarii z Rumelią Wschodnią w 1885 r. nie Turcja, lecz Serbia, wspierana przez Austrię, wypowiedziała wojnę zjednoczonemu państwu bułgarskiemu, a Rosja wycofała swoich wyższych oficerów z armii bułgarskiej i pozostawiła ją bez dowództwa.

Bułgarzy w Tracji Wschodniej, Tracji nad Morzem Białym i Macedonii nie pogodzili się z tym, że pozostali nadal pod władzą sułtana. W 1894 r. utworzyli Macedońsko-Adrianopolskie Rewolucyjne Komitety, które w 1903 r. zorganizowały Ilindeńsko-Preobrażeńskie Powstanie, brutalnie stłumione przez wojska tureckie.

Po klęsce powstania nastąpiło dalsze rozdrobnienie ziem bułgarskich. Sąsiednia Grecja i Serbia, wspierane przez mocarstwa, wykorzystały siłę słabego sułtana i zaczęły zwiększać swoje wpływy na niewyzwolonych ziemiach bułgarskich.

Później te poczynania Serbii i Grecji, w połączeniu z niewłaściwą polityką cara bułgarskiego (austriackiego Ferdynanda) podczas wojen bałkańskich z Turcją, a następnie podczas I wojny światowej, doprowadziły do intensywnego procesu debułgaryzacji Tracji i Macedonii.

Procesowi temu sprzyjała pasywna polityka Bułgarii, której carowie byli pochodzenia austriackiego (znów widzimy długie ręce wielkich mocarstw).

Debułgaryzacja osiągnęła swoje apogeum po II wojnie światowej kiedy Związek Radziecki, aby lepiej rządzić Europą Wschodnią, zintensyfikował rozpoczętą już po Rewolucji Październikowej, politykę „tworzenia nowych narodów”, w tym „macedońskiego”.

W 1945 roku na rozkaz Stalina Macedonia została ostatecznie oddana Serbii, a mieszkający w dzisiejszej południowo-zachodniej Bułgarii Bułgarzy zostali przymusowo ogłoszeni Macedończykami.

W tym samym 1945 roku miejscowy dialekt bułgarski został uznany za język macedoński. W latach po drugiej wojnie światowej aż do 1989 r., pod naciskiem Związku Radzieckiego, Bułgaria nadal dystansowała się od Bułgarów zamieszkujących dzisiejszą Macedonię Północną. Była też obojętna na „serbizację” Macedonii.

Tak powstała obecna sytuacja, kiedy wnuki Bułgarów w tym kraju identyfikują się jako Macedończycy. Coś, co samo w sobie jest dziwne, bo tak jak w Egipcie mieszkają Arabowie, a nie Egipcjanie, tak Macedonię zamieszkują ludzie różnych narodowości, a nie Macedończycy.

Wszystko to doprowadziło do trwających problemów między Bułgarią, a Republiką Macedonii Północnej.

Nawiasem mówiąc, zachęcana przez Serbię, przez prawie 30 lat, Macedonia przedstawiała się jako następczyni starożytnego państwa Filipa Macedońskiego i jego syna Aleksandra Wielkiego, co postawiło ją w ostrym konflikcie z Grecją.

Teraz Macedonia próbuje „zawłaszczyć” historię Bułgarii. Stara się przedstawić jako twórca alfabetu bułgarskiego (cyrylicy), jako kraj, z którego chrześcijaństwo dotarło do prawosławnych Słowian, jako twórca średniowiecznej kultury bułgarskiej, jako podstawa średniowiecznej potęgi militarnej Bułgarii…

Mamy nadzieję, że ze zdrowym rozsądkiem i chłodnym sercem politycy obu krajów będą w stanie rozwiązać narosłe problemy.

Ciekawostką jest fakt, że po rozpadzie Jugosławii, Bułgaria jako pierwsza na świecie (15 stycznia 1992 r.) uznała niepodległość Macedonii, a następnie pod naciskiem Bułgarii, Rosja uznała również niepodległość byłej jugosłowiańskiej republiki. Wtedy reszta świata uznała nowo ogłoszone państwo pod nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii.

Na koniec pozwolimy sobie przytoczyć pewną anegdotę, ale najpierw krótkie wprowadzenie. W dzisiejszej Mołdawii i na Ukrainie żyją besarabscy Bułgarzy (od dawnej nazwy tego regionu Besarabia). Zachowali oni świadomość narodową, chociaż carska Rosja, a potem Związek Sowiecki zmusiły ich do mówienia po rosyjsku.

Jak głosi anegdota: „Besarabski Bułgar w czystym języku rosyjskim wyjaśnia, że jest czystym Bułgarem, a współczesny Macedończyk w czystym języku bułgarskim wyjaśnia, że nim nie jest”.