Bułgaria świętuje - historia bułgarskiego alfabetu

23 Maj, 2025, 06:30

24 maja to ważny dzień dla bułgarskiej kultury i jedno z najważniejszych świąt narodowych. To Dzień Świętych Braci Cyryla i Metodego, Alfabetu Bułgarskiego, Edukacji i Kultury oraz Literatury Słowiańskiej.

Z tej okazji opowiemy o tym kto, kiedy i dlaczego stworzył bułgarski alfabet.

Cyryl i Metody

W 863 r. do cesarza bizantyjskiego Michała III przybyli posłowie księcia wielkomorawskiego Rościsława z prośbą o przysłanie mu nauczycieli, którzy głosiliby kazania w języku słowiańskim.

Bizantyjscy władcy przychylili się do prośby Rościsława i wysłali na Morawy znanych misjonarzy, którzy pracowali wśród Słowian – Cyryla i Metodego, którzy w 855 roku stworzyli pierwszą wersję alfabetu bułgarskiego – głagolicę i za jej pomocą przetłumaczyli liturgie na język słowiański.

Kolejnym zadaniem Cyryla i Metodego było uzyskanie kanonicznego uznania alfabetu przez ówczesne autorytety w tej dziedzinie – Patriarchat Konstantynopolitański i Papiestwo. Nie zapominajmy, że w tamtym czasie obowiązywał dogmat trójjęzyczności. W kościele obowiązywał język grecki, łaciński i hebrajski.

W tym czasie władzę w Bułgarii (od 852 roku) sprawował chan Borys I. (Chan jest protobułgarskim tytułem głowy państwa. Po chrzcie Borys I przyjął tytuł księcia). Rządził on rozległym terytorium – od Budapesztu po Edirne i od ujścia Dniestru i Dniepru (łącznie z Transylwanią) po dzisiejsze albańskie miasto Durrës.

Biorąc pod uwagę politykę zagraniczną i pragnąc stworzyć wspólny kodeks, wspólne prawo w państwie składającym się z dziesiątków plemion etnicznych, w celu zjednoczenia narodu bułgarskiego, w latach 863–865, chan Borys I przyjął oficjalnie chrześcijaństwo i tytuł księcia.

Musimy w tym miejscu przypomnieć, że już wcześniej było w Bułgarii wielu chrześcijan. Sam chan Terwel (675-721), syn chana Asparucha – twórcy naddunajskiej Bułgarii, był chrześcijaninem. Już w tamtych przedchrześcijańskich czasach chan Terwel został ogłoszony przez Kościół rzymski pierwszym bułgarskim świętym chrześcijańskim, carem Terwelem Bułgarskim, świętym Trebeliuszem Teoktystą („S. Trebellius seu Terbellis, Bulgarorum rex”). Został ogłoszony świętym za pokonanie arabskiej inwazji na Konstantynopol w 718 r. i ocalenie Europy przed arabizacją.

Na decyzję chana Borysa I wpłynął fakt, że chrześcijaństwo kierowało się swoimi prawami, ujednoliconymi już w VI wieku w Kodeksie Justyniana. Co więcej, chan Borys I dostał możliwość stworzenia systemu pisma, które byłoby wspólnym pismem Słowian. Słowianie nie musieliby już pisać jedni własnymi runami, inni własnymi kreskami i liniami, a inni w języku greckim lub łacińskim.

Kiedy?

Faktem jest, że w roku 855, za wiedzą Borysa I, Cyryl i Metody przeprowadzili misję we wschodniej Macedonii, wzdłuż rzeki Bregalnicy i ochrzcili tam blisko 54 tysiące Słowian. Istnieją przypuszczenia, że wówczas również został ochrzczony car Borys.

W bizantyjskim źródle zwanym „Bregalniška Legenda” pisze, że Borys I został ochrzczony w miasteczku Raven, niedaleko Sztipu, w dzisiejszej Północnej Macedonii. Sądzono, że to legenda, ale okazało się, że tak nie jest. Macedońscy archeolodzy, oprócz wszystkich swoich „cudów”, zrobili także coś dobrego. Kilka lat temu odkryli miasto Raven. Sam jego odkrywca - Ivan Nikulčić z Uniwersytetu w Skopje, napisał: „To mała Pliska” (Pliska to pierwsza stolica naddunajskiej Bułgarii).

Oficjalnie przyjmuje się, że chan Borys I został potajemnie ochrzczony w nocy, pod koniec 864 roku, przyjmując tytuł „Wielkiego Księcia” i imię Borys-Michał - na cześć swojego ojca chrzestnego, cesarza Michała III.

Uczniowie Cyryla i Metodego

Docieramy do fatalnego roku 886. Cyryl już od dawna nie żyje, w tym samym roku zmarł także Metody. Ich uczniowie zostali aresztowani na Wielkich Morawach, wysłani do więzienia, sprzedani w niewolę – ponad 200 osób.

Tylko losy kilku z nich są odmienne – Klemensa, Gorazda, Nauma, Angelariusza i Sawy. Zostali oni wypuszczeni z więzienia, eskortowani na granicę bułgarską w pobliżu Belgradu, a stamtąd przetransportowani na drugą stronę Dunaju.

Najprawdopodobniej stało się to dzięki wstawiennictwu księcia Borysa I, który zwrócił się z takim żądaniem lub prośbą do króla Niemiec, a ten uznał, że nie warto psuć stosunków z państwem bułgarskim dla dobra pięciu mnichów i uwolnił ich.

Gigantyczna akcja chrystianizacji

Mnisi przybyli do Bułgarii. Książę Borys I wpadł na pomysł przeprowadzenia – nawet jak na dzisiejsze standardy – gigantycznej operacji wprowadzenia chrześcijaństwa w języku ojczystym we wszystkich kościołach w Bułgarii.

Dziś może się to wydawać bardziej proste, ale wówczas było to olbrzymie przedsięwzięcie, również pod względem finansowym. Książki pisano wówczas nie na papierze, lecz na pergaminie – dobrze obrobionej skórze młodego zwierzęcia – jagnięcia, koźlęcia itp. Z jednej skóry można było wydrukować maksymalnie cztery do sześciu arkuszy, była to więc droga operacja technologiczna, wymagająca specjalnej wiedzy i umiejętności, a poza tym nie było wówczas pras drukarskich i książki trzeba było pisać ręcznie.

Uczniów Cyryla i Metodego, przybyłych na dwór księcia Borysa I, umiejących czytać i pisać było pięciu. Mieli w torbach około tuzina książek. A ponieważ religia chrześcijańska jest religią wyznawaną za pomocą księgi i każdy kościół musiał mieć zbiór ok. 20-22 ksiąg, do których należą Ewangelia Święta, 12 Minei, Euchologiony, psałterze i wiele innych, wszystkie te prace wymagały skóry 20-25 milionów jagniąt, które następnie należało obrobić oraz przyjęcia do stanu duchownego tysięcy młodych mężczyzn. Nie byłoby to możliwe bez zasobów państwa i woli politycznej, bo przy takich kosztach bardzo łatwo jest się poddać. Jednak książę Borys I pozostał niezłomny do samego końca i na szczęście żył wystarczająco długo.

Komu powierzono to zadanie? Zadanie to otrzymało pięciu uczniów Cyryla i Metodego, którzy zostali wysłani w różne części Bułgarii. Klemensa wysłano do Ochrydy, Gorazda i Angelariusza do Beratu w dzisiejszej Albanii, a Naum pozostał w Plisce, gdzie założył dziesiątki klasztorów, (Sawа zmarł wkrótce po przybyciu do Pliski) bo w tamtej epoce klasztory były jedynymi miejscami, gdzie można było robić tego typu rzeczy.

To ta piątka poszukiwała talentów, uczyła i szkoliła, a potem przepisywali oni księgi i je rozprowadzali. Praca trwała od 886 do 893 roku. W ciągu zaledwie siedmiu lat Klemens z Ochrydy przeszkolił ok. 3500 uczniów w Neum. Jeśli Gorazd i Angelariusz wykonali taką samą pracę, to znaczy, że było już w kraju niezbędnych dziesięć tysięcy księży – wyszkolonych w czytaniu i pisaniu po bułgarsku – i że prawdopodobnie w ciągu tych siedmiu lat stworzyli dwieście tysięcy ksiąg, które były potrzebne na początek.

Cyrylica

Tutaj jednak pojawia się najważniejsze pytanie. Czy bracia pisali głagolicą? Bo przecież to właśnie ten alfabet wprowadzili Cyryl i Metody, a dziś piszemy innym alfabetem – cyrylicą, która jest zupełnie odmienna pod względem graficznym.

Kto stworzył ten alfabet i gdzie został stworzony? Podpowiedzi udzielił bizantyjski pisarz Teofilakt z Ochrydy. Napisał on, że podczas pracy ze swoimi uczniami św. Klemens zauważył, że mieli oni trudności z opanowaniem grafiki nowych liter i wspólnie z czterema pozostałymi uczniami Cyryla i Metodego wymyślali nowe, prostsze i piękniejsze znaki.

Nową wersję alfabetu nazwano cyrylicą na cześć św. Cyryla, który był bardziej aktywny niż jego brat Metody. Najstarszy zachowany na świecie napis cyrylicą pochodzi z 921 r. Znajduje się on na skale w klasztorze skalnym w pobliżu wsi Krepcza, niedaleko miasta Tyrgowiszte oraz dawnych stolic Bułgarii - Pliski i Presławia. Napis odkryto na początku lat 70. XX wieku i brzmi on następująco: „W roku 921, w październiku zmarł sługa Boży Anton”.

Kto?

Tak więc alfabet, który dziś nazywamy cyrylicą, został stworzony przez Klemensa z Ochrydy. Ale aby stworzyć alfabet i wprowadzić go do użytku w całym kraju, trzeba zdecydowanej zgody państwa, którą mógł udzielić tylko książę Borys I. To on, gdy dowiedział się, że opanowanie tych skomplikowanych do narysowania liter jest bardzo trudne, zgodził się na alfabet, który znamy dziś jako cyrylicę i którym posługują się obecnie nie tylko Bułgarzy. Zainwestował ogromne środki w tworzenie i kopiowanie ksiąg.

Gdzie?

Gdzie powstał alfabet? Takie sprawy rozstrzygane są w stolicy. Tam zapadają decyzje. Tam również obok katedry - Wielkiej Bazyliki wybudowano największy w owych czasach klasztor, który zajmował powierzchnię kilkuset arów. Klasztor był dość luksusowy, były tam nawet "ubikacje" i zaopatrywano go w świeżą wodę. Mnisi mieli wszelkie warunki i możliwości, aby tworzyć księgi, które były następnie rozpowszechniane zarówno na rozległych terenach Bułgarii, jak i w misjach zagranicznych – w Rosji, w Krakowie, w Pradze.

Borys

Na koniec jeszcze tylko jeden komentarz. Imię Borys to imię protobułgarskie. Pierwszy znaną postacią historyczną, kora nosiła to imię jest władca Bułgarów Borys I Michał Chrzciciel. Później, w procesie przyjmowania z Bułgarii przez inne kraje słowiańskie (i nie tylko) alfabetu i chrześcijaństwa, rozpowszechniło się także imię Borys. Wszyscy wiemy, kim jest Borys Godunow, Borys Jelcyn, Borys Becker, Borys Johnson itd. Borys jest jedynym bułgarskim imieniem, które na stałe zapisało się w światowej semantyce imion.

Źródło: prof. Bożidar Dimitrow

Autor: Przyblizamybulgarie

Napisz komentarz