Legendarna ceramika busińska

22 Czerwiec, 2022, 05:30

Legendarna ceramika busińska - fenomen bułgarskiej etnokultury.

Garncarstwo w Busincach

Businci to jeden z najstarszych i najważniejszych ośrodków garncarstwa w Bułgarii.

Korzenie słynnej busińskiej szkoły ceramicznej sięgają odległej przeszłości. Rzemiosło stało się głównym źródłem utrzymania wsi, osiągając prawdziwy rozkwit pod koniec XVIII, a zwłaszcza w XIX wieku.

Pod koniec XIX wieku Konstantin Jireček w swoich „Podróżach po Bułgarii” wskazał wieś jako ośrodek wyjątkowego przemysłu garncarskiego, który jest bardzo stary w formie i zdobnictwie.

W okresie odrodzenia w Businci (Busintsi) było czynnych ponad 300 kół garncarskich czyli istniało ponad 300 warsztatów, około 1500 garncarzy, co w praktyce oznacza, że garncarstwem zajmowała się każda rodzina.

Busińska szkoła ceramiczna

Tutaj powstała pierwsza szkoła ceramiczna w Bułgarii, która cieszyła się olbrzymią sławą. Większość naczyń była wykonana z gliny.

Businskie naczynia podróżowały do Syrii, Egiptu, Tunezji, zdobiły pałac sułtana w Topkapi, a dziś można je oglądać w muzeach na całym świecie i zachwycają, nie tylko turystów, ale również badaczy.

Wszechobecna glina

Rozwojowi garncarstwa sprzyjało położenie wsi, która leży dosłownie na glinie. Metr spod powierzchni ziemi przez dziesiątki lat wykopano glinę o różnych właściwościach i kolorach - czerwoną, zieloną, białą, a zręczne ręce tutejszych garncarzy nadawały jej przeróżne kształty.

Busińskie wyroby

Garncarze wykonywali ponad 100 rodzajów naczyń stołowych z gliny. Tylko tutaj można zobaczyć tzw. „okaniczeta” - rytualne małe dzbanki na wino i rakiję, ozdobione figurkami. Wykorzystywano je do zapraszania („okane”) rodziców chrzestnych i gości weselnych.

Typowe dla tego obszaru są też naczynia zwane „rukatkami”, w których noszono potrawy, jedną lub dwie.

W Busincach wykonywano naczynia przypominające amfory, niskie garnki z dwoma uchwytami jak antyczny skyfos, z bogatą ornamentyką - biegnący wąż, cztery filary świata i pulsujące słońce między nimi, równoramienny krzyż wpisany w okrąg - symbol wczesnego chrześcijaństwa, lew i lwica przykute łańcuchami, a między nimi niewolnik z czarną chustą, symbolem Macedonii, która pozostała pod tureckim jarzmem.

Symbolem miejscowej ceramiki jest tzw. szkło bojarskie (precel) – stworzone przez tutejszego mistrza Petyra Gigowa, który przywrócił tzw „krondir” - dzbanek na rakiję lub wino z dziurką w środku.

W Busincach glinę używano do wielu celów, m.in. do wyrobu kotłów do warzenia rakiji, z gliny wykonywano też rury wodno-kanalizacyjne. Tutaj wszystko co możliwe było z gliny.

Czym wyróznia się busińska ceramika

Jednym z technologicznych sekretów tutejszych garncarzy było mieszanie gliny, dzięki czemu potrafili wykonać nawet naczynia, które po stuknięciu, dźwięczały.

Tutejsza szkoła garncarstwa wyróżnia się przede wszystkim wspaniałą rzeźbiarską konstrukcją kompozycji figuralnych na naczyniach rytualnych. Styl zupełnie odmienny i nieznany w tradycyjnych szkołach ceramiki.

Wszystkie produkty są bogato wybarwione najczęściej w różnych odcieniach zieleni i żółci, tzw. gama jesienna, z bogatymi zdobieniami.

W przeszłości rzemieślnicy z Businci do barwienia ceramiki wykorzystywali lokalne rudy i rośliny, a każdy mistrz miał własne metody barwienia.

Busińskie naczynia charakteryzują się również wyjątkową funkcjonalnością. Większość z nich służy konkretnym potrzebom gospodarstwa domowego – gotowaniu, biesiadowaniu, przechowywaniu żywności i napojów.

Muzeum Ceramiki Busińskiej

We wsi znajduje się Muzeum Ceramiki Busińskiej, które prezentuje unikalną tradycję ceramiki busińskiej w jej rozwoju od XVII wieku po współczesną sztukę artystów ceramicznych.

Ekspozycja etnograficzna obejmuje ponad 200 oryginalnych eksponatów tradycyjnej ceramiki busińskiej autorstwa dawnych mistrzów, a także ceramiki nowoczesnej w duchu tradycji busińskiej autorstwa współczesnych artystów.

Obecnie w muzeum jest ponad 1300 przedmiotów, w około stu formach, ponad 1000 mistrzów ze wsi i okolic. Jest również piec, który ma ponad sto lat i był używany przez wielkiego Petyra Gigowa.

Muzeum Etnograficzne „Ceramika Busińska” zostało zbudowane w latach 1978 – 1982. Głównym inicjatorem jego powstania, który przyczynił się do popularyzacji ceramiki busińskiej, jest jeden z najwybitniejszych potomków mistrzów busińskich Petyr Gigow.

Obok sal wystawowych znajdują się tu warsztaty i niewielka część hotelowa. Odbywają się tu krajowe i międzynarodowe plenery artystów ceramicznych, inspirowane dawnymi busińskimi tradycjami.

Busińska Pracownia Ceramiki

W budynku dawnej szkoły ceramicznej – pierwszej w Bułgarii i największej, założonej pod koniec XIX wieku przez Austriaka Franza Urbana – ma siedzibę obecnie Busińska Pracownia Ceramiki.

Tutaj ponownie produkuje się lokalną ceramikę i pamiątki w tradycji dawnej szkoły. W jej warsztacie można również zobaczyć tradycyjne koło garncarskie.

Wielki busiński mistrz i jego rodzinny dom

Kolejnym zabytkiem wsi jest stary parterowy dom, który już z daleka przyciąga uwagę kolorowymi płytkami ceramicznymi na fasadzie i jest zabytkiem kultury. Jego historia jest bardzo ciekawa.

Został zbudowany przez garncarza od pokoleń - Konstantina Gigowa, który był tak sławny, że został zaproszony do pokazania swojej sztuki na Pierwszej Bułgarskiej Wystawie Przemysłowo - Rolniczej w 1892 roku w Płowdiwie, gdzie zdobył I nagrodę.

Konstantin Gigow stworzył kolekcję glinianych „krondirów” (na wino i rakiję) o ludzkich postaciach: „Serb”, „Grek”, „Albańczyk”, „Rumun”, a także postać króla Ferdynanda. Wzbudziły one takie zainteresowanie, że kupiono je wówczas za znaczną kwotę - 600 złotych napoleonów.

Za te pieniądze zbudował właśnie ten dom w środku wsi. Odziedziczyli go jego trzej synowie, którzy również poszli w ślady ojca. To właśnie najmłodszy z nich – Petyr Gigow zyskał światową sławę i stał się jednym z najwybitniejszych busińskich garncarzy.

Zmarł w 1991 roku. Jego zasługą jest utworzenie we wsi muzeum ceramiki. Jego prace znajdują się w zbiorach Luwru, Muzeum Człowieka w Paryżu, w muzeach w Stanach Zjednoczonych, Japonii i Rosji.

Święto wsi i okolica

Święto wsi przypada 12 grudnia, w Dzień św. Spiridona, który jest uważany za patrona garncarzy.

Wycieczkę do wsi Businci można połączyć ze zwiedzaniem Zemenskiego Monastyru niedaleko Pernika i jednego z najpiękniejszych miejsc w Bułgarii - wąwozu rzeki Ermy.