Serdika - miasto Konstantyna Wielkiego

22 Maj, 2025, 09:30

21 maja w Bułgarii obchodzimy wspomnienie świętych Równych Apostołom Konstantyna i Heleny. Znaczącym dziełem cesarza Konstantyna jest położenie kresu prześladowaniom chrześcijan w cesarstwie.

Z okazji święta, opowiemy dzisiaj o Pałacu Świętego Konstantyna Wielkiego w Sofii. Za tę historię dziękujemy dyrektor Regionalnego Muzeum Historycznego w Sofii i wykładowczyni Uniwersytetu Sofijskiego im. św. Klimenta Ochrydzkiego - doc. dr Wenecie Handżijskiej-Jankulowej.

Cesarz Konstantyn i Sedika

Ze źródeł pisanych wiemy, że cesarz Konstantyn Wielki / Flavius Valerius Aurelius Constantinus bardzo lubił Serdikę. Zanim stolicę Cesarstwa Rzymskiego przeniesiono z Rzymu do Konstantynopola, przez kilka lat stolicą cesarstwa była Serdika (dzisiejsza Sofia).

Istnieje wiele hipotez na temat tego, dlaczego cesarz lubił Serdikę. Mówi się m.in. że cesarz Konstantyn Wielki urodził się w pobliżu Serdiki. Prawdopodobnie jednak nigdy nie będziemy mieć pewności, czy tak było w istocie.

Jedno jest jednak pewne – strategiczne położenie miasta oraz fakt, że w ostatnich dekadach III wieku Serdika była rozwiniętym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym stawiają ją na równi z najważniejszymi miastami Cesarstwa Rzymskiego tamtego okresu.

Konstantyn i jego poprzednicy

Już w czasach poprzedników Konstantyna doceniano znaczenie miasta. Nie jest przypadkiem, że to właśnie w Serdice, cesarz Galeriusz Waleriusz Maksymianus na krótko przed śmiercią podpisał w 311 r. tzw. Edykt o tolerancji / Edict of Serdicia / Edictum Serdicense, znany również jako Edykt Galeriusza o tolerancji / Edictum tolerationis Galerii, kończący prześladowania chrześcijan. To wydarzenie o światowym znaczeniu stawia Serdicę w gronie najważniejszych miast tamtej epoki.

W rzeczywistości miasto Serdika istniało już na długo przed Konstantynem Wielkim i rozwijało się jako ośrodek miejski, będący częścią Cesarstwa Rzymskiego.

W drugiej połowie II wieku, za panowania cesarza Marka Ulpiusza Trajanusa (53 – 117), panującego w latach 98-117, miasto uzyskało autonomię. Wtedy też Serdika zaczęła bić własne monety i zaczęto sukcesywnie budować ważne budynki publiczne - buleuterion / βολουτήριον, Buleuterion, Bouleuterion – budynek w starożytnych greckich polis, w którym odbywały się posiedzenia rady (Bule), teatr, geruzja (rada starszych miasta-państwa w starożytnej Grecji), liczne termy (łaźnie) wykorzystujące lokalne gorące źródła mineralne, świątynie i inne.

Za cesarza Aureliana / Lucjusza Domicjusza Aureliana w latach 271-272, Serdika została ogłoszona stolicą prowincji Dacja Aurelijska, a później prowincji Dacja Wewnętrzna / Dacia Mediterranea.

Podczas swego panowania cesarz Konstantyn Wielki (306-337) często przebywał w Serdice, gdzie wydał szereg ważnych dekretów. Za jego czasów miasto rozrosło się i rozwinęło. Ważnym krokiem było również ustanowienie miasta jako znaczącego ośrodka chrześcijańskiego.

Rzymskie miasto

W starożytności Serdika była typowym miastem rzymskim. Podstawą planu urbanistycznego miasta były dwie główne ulice przecinające się w części centralnej, w pobliżu placu miejskiego - forum. Wszystkie pozostałe ulice były względem nich równoległe.

Ze względu na częste ataki barbarzyńców, po 176 r., za czasów wspólnego panowania cesarza Marka Aureliusza Antonina /Marcus Aurelius Antoninus i jego syna Kommodusa /Marcus (Lucius Aelius) Aurelius Commodus Antoninus, miasto otoczono murami. Dowodem na to są dwa pamiątkowe napisy znalezione przy bramach miasta.

Miasto miało 4 główne bramy, do których prowadziły dwie główne ulice. Dziś znana jest lokalizacja trzech z nich, ale tylko dwie są dostępne dla zwiedzających - są to Brama Wschodnia w przejściu podziemnym przy Radzie Ministrów i Brama Zachodnia w parku archeologicznym obok katolickiej katedry św. Józefa.

Wciąż jeszcze nie jest odkryte forum dawnej Serdiki. Według wcześniejszych hipotez znajdowało się ono pod obecnym placem Świętej Niedzieli (Sveta Nedelya) lecz badania przeprowadzone w ostatnich latach obaliły te hipotezy.

Odkryto kilka bogatych budynków mieszkalnych i kompleksów, które mogły być pałacami cesarskimi, ale jak dotąd nie udało się potwierdzić ich przeznaczenia. Najstarszy z nich znajduje się na wewnętrznym dziedzińcu Pałacu Prezydenckiego, do którego należy również rotunda Św. Jerzego.

Istnieje również hipoteza, że cesarz mieszkał w apartamencie zdobionym mozaikową podłogą mieszczącym się obecnie pod budynkiem przy ulicy Cara Kałojana, obok dzisiejszego Hotelu Riła.

Jedną z najbardziej być może wiarygodnych hipotez jest ta, która głosi, że podmiejska posiadłość cesarza Konstantyna Wielkiego, gdy rezydował w Serdice, znajdowała się w pobliżu dzisiejszego miasta Kostinbrod, w pobliżu stacji Skretiska, przy głównej rzymskiej drodze Via Diagonalis / Via Militaris - około 17 km na północny zachód od centrum Sofii.

W Serdice odkryto również kilka kompleksów architektonicznych, które można interpretować jako łaźnie termalne. Wszystkie znajdują się w pobliżu gorących źródeł mineralnych w centrum miasta. Nie można jeszcze co prawda powiązać bezpośrednio żadnego z tych kompleksów z imieniem cesarza Konstantyna Wielkiego, ale z pewnością odwiedził on niektóre z nich, gdy przebywał w mieście.

Terytorium starożytnej Serdiki pokrywa się z dzisiejszym centrum Sofii. To sprawia, że badania archeologiczne są niezwykle trudne. Najwięcej odkryć pozostałości starożytnej Serdiki dokonano podczas budowy metra w centrum Sofii w latach 2010-2012.

Obecnie na placu między Radą Ministrów, a Pałacem Prezydenckim, obok centralnej stacji metra Serdika oraz pobliskiej katolickiej katedry Św. Józefa, eksponowane są ruiny Miasta Konstantyna.

Od 2012 roku w Sofii nie są prowadzone żadne zakrojone na szeroką skalę badania archeologiczne. Niektóre konstrukcje archeologiczne po eksploracji są nawet ponownie zakopywane, aby chronić je przed warunkami atmosferycznymi i wandalami.