Baczkowski Monastyr i cudowna ikona

11 Kwiecień, 2023, 07:30

Baczkowski Monastyr Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny znajduje się ok. 10 km na południe od Asenowgradu, w dolinie rzeki Czepelarskiej, znanej również jako Czaja.

Jeden z największych bułgarskich klasztorow

Jest to drugi pod względem wielkości klasztor w Bułgarii, zaraz po Rilskim Monastyrze i jeden z najbardziej znanych i najczęściej odwiedzanych klasztorów w Bułgarii, przyciągający turystów i pielgrzymów swoim pięknem i bogatą historią.

To skrzyżowanie trzech kultur – bizantyjskiej, starogruzińskiej i bułgarskiej.

O założycielach

Został założony w 1083 roku przez gruzińskich braci Grigorija Bakurianiego i Abaziusza. W czasach bizantyjskich istniał zwyczaj, że cesarze nadawali ziemie swoim generałom i bliskim współpracownikom. Ziemie wokół dzisiejszego Asenowgradu zostały podarowane Grigorijowi Bakurianiemu, pochodzenia gruzińskiego, który służył dla cesarza Aleksego Komnena. W 1083 r. wraz ze swoim bardzo bogatym bratem Abaziuszem zbudował na otrzymanych ziemiach Klasztor Baczkowski, który obaj poświęcili swojej matce.

A ponieważ Baczkowo nazywano wówczas Petricz, nazwali go klasztorem ku czci Św. Bogurodzicy Petriczki.

Grigorij uzyskał też od cesarza specjalny przywilej, którym zapewnił klasztorowi całkowitą niezależność, zarówno od władzy świeckiej, jak i kościelnej i został zwolniony z płacenia podatków.

Klasztor został wybudowany całkowicie ze środków osobistych i „uczciwych zysków”, bez użycia w jakikolwiek sposób siły roboczej lub nieodpłatnej pracy chłopów pańszczyźnianych należących do założyciela.

Najstarsza zachowana cerkiew

Niestety z tego, co zostało wówczas zbudowane do dziś pozostała tylko cerkiew cmentarna, oddalona ok. 300m od dzisiejszego klasztoru, która jest najstarszym tego typu obiektem na prawosławnym Wschodzie.

W jej architekturze widoczne są elementy charakterystyczne dla ówczesnego Bizancjum i Bułgarii, a także elementy kaukasko-syryjskie. Zachowały się w niej również freski będące jednym z najlepszych przykładów malarstwa bizantyjskiego z XI wieku, a także wizerunki darczyńców, św. Konstantyna i Heleny oraz cara Iwana Aleksandra z czasów XIV wieku.

Cerkiew cmentarna ma 2 kondygnacje. Na dole jest właściwa kostnica, w której w 14 grobach zgromadzono kości byłych mnichów. Wyższa kondygnacja służyła jako kaplica pogrzebowa. Obok znajduje się cmentarz klasztorny. Po 8 latach groby były otwierane, a kości przenoszone do krypty. Teraz jest to muzeum.

Bułgarska szkoła piśmiennicza

Początkowo Klasztor Baczkowski rozwijał się jako ośrodek monastycyzmu gruzińskiego, a pod koniec wieku powstała tu szkoła piśmiennicza znana jako Petricońska.

Cerkiew św. Archaniołów

Na przełomie XII i XIII wieku dobudowano do klasztoru cerkiew zimową św. Archaniołów, która obecnie jest najstarszą zachowaną cerkwią wewnątrz zespołu klasztornego, w ciekawy sposób wkomponowaną później w cerkiew główną.

Miejsce zesłania patriarchy Eutymiusza

Od XIII wieku klasztor w Baczkowie znajdował się odpowiednio to w granicach Bizancjum, to Bułgarii pod rządami władców Iwanka, Kałojana, despoty Aleksego Sława, Iwana Asena II i Konstantyna Ticha.

Klasztor przetrwał początkowy najazd wojsk tureckich i kontynuował swoją działalność w XV i XVI w. Najprawdopodobniej tutaj, po upadku dawnej stolicy Bułgarii – Tyrnowa, został zesłany ostatni patriarcha Drugiego Państwa Bułgarskiego – św. patriarcha Eutymiusz i tutaj zakończył swoje życie.

Główna cerkiew klasztorna

W 1604 roku na fundamentach starej Bakurianowej cerkwi, wzorując się na świątyniach ze Świętej Górze Athos, zbudowano główną cerkiew klasztorną, w której mieści się jeden z najstarszych w Bułgarii rzeźbionych w drewnie ikonostasów, pochodzący z początku XVII wieku.

Wewnątrz, w nawie cerkwi, po obu stronach głównych drzwi, znajdują się groby dwóch wybitnych bułgarskich hierarchów kościelnych – ostatniego egzarchy Stefana (1878–1957) i pierwszego patriarchy Cyryla (1901–1971).

Budowa cerkwi była ogromnym sukcesem bractwa zakonnego. W tamtych czasach było

niezwykle trudno uzyskać zgodę rządu osmańskiego na budowę świątyni i to w dodatku tak dużej świątyni. W rzeczywistości była to największa cerkiew zbudowana w okresie panowania osmańskiego do reform Mahmuda II czyli do pierwszej połowy XIX wieku. Jej wymiary to 24,5x14,5 m.

Ukończono ją w 1643 r. z darowizn bogatych kupców Jerzego i jego syna Konstantyna, których portrety są przedstawione w bogatych orientalnych szatach na lewo od wewnętrznych środkowych drzwi. Pozostałe przestrzenie pokrywają obrazy męczeństwa wczesnochrześcijańskich męczenników oraz wizerunki świętych.

Główne malowidła ścienne pochodzą z 1850 roku i są wykonane w artystycznych tradycjach bułgarskiego odrodzenia. W rzeczywistości są to drugie malowidła ścienne, pokrywające starsze z czasów budowy cerkwi, które zachowały się tylko w przedsionku.

Cerkiew św. Mikołaja

W 1833 r. dziedziniec powiększono i dobudowano nowe budynki. W latach 1834-1837 wybudowano trzecią cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja, którą ozdobił słynny bułgarski malarz ikon Zachari Zograf. Ozdobił on także przedsionek cerkwi św. Archaniołowie. Oprócz wspaniałej kompozycji Sądu Ostatecznego, można zobaczyć też jego autoportret i pamiątkowy napis - podpis.

Centrum oświaty

W XIX wieku Baczkowski Monastyr był głównym ośrodkiem kulturalnym i duchowym w regionie i kontynuował swoją wieloletnią działalność edukacyjną i religijną. W tym czasie na prośbę mnichów przeszedł pod zwierzchnictwo egzarchatu bułgarskiego.

Muzeum klasztorne

O historii i działalności świętego miejsca, można dowiedzieć się więcej odwiedzając muzeum klasztorne. Znajduje się w nim wiele eksponatów, w tym przedmioty liturgiczne i inne przykłady sztuki sakralnej.

Na terenie klasztoru zachowało się wiele cennych pamiątek, oryginalnych ikon i malowideł ściennych, wspaniały sprzęt kościelny, srebrne okucia do ewangelii i inne dzieła sztuki pochodzące z XVI - XIX w.

Biblioteka klasztorna

Olbrzymią wartość przedstawia klasztorna biblioteka, odnaleziona w latach 30. XX wieku, w której znajduje się mnóstwo ksiąg i rękopisów. Ale niewątpliwie największym skarbem jest ikona Matki Boskiej z Młodzieńcem, w srebrnym płaszczu, uważana za cudowną.

Cudowna ikona

Jest to jedna z ponad 20 ikon na całym świecie, które dziś pretendują, że są portretami, do których pozowała sama Najświętsza Maryja Panna.

Jej pochodzenie nie jest jasne. Według legendy cudowna Ikona w Baczkowskim Monastyrze jest kopią legendarnej ikony św. Bogurodzicy, namalowanej przez ewangelistę Łukasza i sama przeniosła się do klasztoru.

Ormianie wierzą, że kiedy apostoł Bartłomiej udał się do ich ojczyzny, przywiózł ze sobą ikonę Matki Bożej namalowaną przez samego św. Łukasza. Mówi się również, że ten sam ewangelista narysował prototyp wizerunku Chrystusa.

Bezspornym faktem jest, że ikona w Baczkowskim Klasztorze ma wyjątkową wartość i została namalowana w 1311 roku. Została przywieziona do Bułgarii przez wędrownych mnichów iweryjskich Okramira i Atanazego.

Wierni wierzą, że każdy kto jej dotknie, zostanie uleczony, stąd do klasztoru przybywają liczni pielgrzymi.

Chociaż obraz Dziewicy jest zaciemniony, jest wystarczająco wyraźny, by dostrzec bezwarunkowe oddanie i miłość w pochyleniu twarzy matki do syna. Z boku obrazu można przeczytać napis Vlacherniotis, co oznacza, że zastosowano tu typ malarski lub jest to kopia słynnej Matki Boskiej Vlachernej – patronki Konstantynopola.

Samo umieszczenie świętej ikony jest jak mówi legenda zgodne z wolą Matki Boskiej i wiąże się z ukryciem ikony i jej cudownym odnalezieniem.

Legenda o cudownym odnalezieniu ikony

W początkowych latach niewoli tureckiej ikona została ukryta w rejonie Kluvii, gdzie odnaleziono ją na początku XVII wieku i sprowadzono do klasztoru. Ku zdumieniu mnichów w niewyjaśnionych okolicznościach ikona zniknęła i została ponownie odnaleziona w tym samym miejscu przy źródle i sprowadzona z powrotem. Powtórzyło się to kilkakrotnie, aż jeden z braci w klasztorze miał sen.

Przyśniła mu się Matka Boska i poprosiła, aby jej obraz był wystawiony w głównej cerkwi w klasztorze, na prawo od drzwi środkowych, w osobnym ikonostasie, z trzema stopniami przed nim, aby mogła być zawsze w świątyni, witać każdego wchodzącego i przyjąć go w potrzebie.

Dokładnie w takim miejscu znajduje się i dzisiaj.

Uroczysta procesja

Na pamiątkę tego wydarzenia, co roku, pierwszego dnia po Wielkanocy, po prawosławnej Wielkanocy (w tym roku wypada tydzień później niż w Polsce), cudowna ikona w uroczystej procesji, w której biorą udział pielgrzymi z całej Bułgarii, zostaje przeniesiona z cerkwi klasztoru do źródła Kluvia, obok którego znajduje się jaskinia, w której ukryto ikonę gdy klasztor został zniszczony przez Turków i gdzie została później odnaleziona przez dwóch pasterzy, ok. 6 km od klasztoru.

Dziś znajduje się tu kaplica Wstawiennictwa Najświętszej Marii Panny i cerkiew św. Michała Archanioła.

Po drodze procesja zatrzymuje się w kilku miejscach, gdzie według legendy zatrzymywali się na odpoczynek mnisi, niosąc ikonę do klasztoru, a po dotarciu na miejsce odbywa się uroczyste nabożeństwo.

Informacje praktyczne

Obecnie Klasztor Baczkowski należy do 100 narodowych atrakcji turystycznych. Jest czynnym klasztorem męskim, otwartym dla zwiedzających i stanowi ulubione miejsce na takie uroczystości, jak śluby, chrzty i jubileusze. Baczkowski Monastyr obchodzi swoje święto 15 sierpnia.

Msze w klasztorze odprawiane są dwa razy dziennie – rano (7.00) i wieczorem (17.00, latem o 18.00). Szczególnie uroczyste są nabożeństwa w niedziele i ważniejsze święta, kiedy cerkiew rozbrzmiewa anielskim śpiewem specjalnie zaproszonych chórów.

Ulubionym miejscem pielgrzymów i gości jest niezwykle przytulny i malowniczy dziedziniec Baczkowskiego Klasztoru, na którym rosną ciekawe drzewa, takie jak rajska jabłoń (hurma wschodnia) czy sosna chińska.

W drodze do klasztoru

Do Baczkowskiego Monastyru przyjechaliśmy z górskiego kurortu Pamporowo, po drodze odwiedzając Krystową Gorę czyli Las Krzyżowy. Droga z parkingu do wejścia do klasztoru usiana jest małymi sklepikami i kramami sprzedającymi wyroby ceramiczne, drewniane i inne pamiątki. Trudno im się oprzeć. Nadmienię tylko, że można tu kupić m.in. słynną smiljańską fasolę.

Baczkowski Monastyr to wyjątkowe miejsce, które koniecznie musisz odwiedzić.