BANGO WASIL – romski Nowy rok

Romowie, nazywani potocznie Cyganami, są po Bułgarach i Turkach, trzecim co do wielkości narodem w Bułgarii. Według niektórych źródeł wyprzedzają nawet Turków i zajmują drugie miejsce. Są wśród nich zarówno chrześcijanie, jak i muzułmanie.

Przybyli oni na nasze ziemie z Azji Mniejszej ok. X wieku. W przeciwieństwie do niektórych krajów Europy Zachodniej, gdzie Cyganów wolno było prześladować, a podczas II wojny światowej w Niemczech doszło nawet do ludobójstwa na Romach, u nas takich sytuacji nie było.

Romowie żyją inaczej niż reszta społeczeństwa. Żyją w zamkniętych społecznościach. Mają różne niedemokratyczne zwyczaje, takie jak kupowanie panny młodej, zawieranie małżeństw tylko w ramach społeczności. Zwykle nie uznają też sądu. Mają własny sąd zwany Meszere, przed którym rozstrzygają swoje spory. Często żyją i pracują „na granicy prawa”, co nie raz jest ze szkodą dla reszty zwykłych mieszkańców.

Pięknie śpiewa Maryla Rodowicz „Jadą wozy kolorowe”, ale w rzeczywistości nie jest tak pięknie i kolorowo i to nie jest bajka. To trudny i delikatny temat.

Romowie, niezależnie od tego czy są chrześcijanami czy też muzułmanami, świętują Nowy Rok 14 stycznia (czyli według starego stylu). Ich Nowy Rok nosi nazwę Bango Wasil (Kulawy Wasyl) lub Wasilica.

Z tym dniem związane są liczne romskie legendy. Według jednej z nich, Bango Wasyl to św. Bazyli Wielki – orędownik i obrońca Romów. Gdy diabeł zniszczył most, po którym przechodzili Romowie, Święty odbudował go, ratując w ten sposób tonących Romów.

Według innej legendy, Bango Wasyl jest postacią historyczną, kulawym pasterzem, który uratował tonące romskie dziecko, a według innej chronił uciekającego przed nieprzyjaciółmi Roma.

Przygotowania do Nowego Roku zaczynają się już tydzień wcześniej. Wtedy kupuje się gęś lub koguta, o ile rodzina nie posiada własnego drobiu. Należy je kupić nie później niż 12 stycznia, gdyż ptak musi nocować w domu, „aby nie uciekło szczęście (kysmet)”.

Wasilica to wyraźnie rodzinne święto. Najważniejszą rzeczą tego dnia jest przygotowanie uczty i zrobienie „surwaknicy”. Święto rozpoczyna się kolacją 13 stycznia i trwa 14 stycznia. Od początku kolacji do północy drzwi domu muszą być szczelnie zamknięte. Nikt z rodziny nie wychodzi, nawet na podwórko i nikt obcy nie ma wstępu do domu. To jeden z nielicznych przypadków, kiedy Romowie kategorycznie odmawiają tradycyjnej gościnności.

Na stole pojawia się gotowany kogut lub gęś, gołąbki, często z „kysmetami” na szczęście, którymi są gałązki derenia, banica z „kysmetami” czyli życzeniami, bogato zdobiona pitka lub chleb rytualny (kulak) i oczywiście wino oraz rakija.

Po przygotowaniu stołu, okadza się go i błogosławi. Zwykle robi to gospodyni. Modli się o szczęście i płodność. Następnie członkowie rodziny przepraszają się i całują się wzajemnie w rękę, a matka łamie chleb na kawałki i rozdaje wszystkim przy stole. Pierwszego kęsa chleba nie zjada się, lecz zawija i umieszcza pod poduszką. Uważa się, że tej nocy sny są prorocze i pokazują, co stanie się w przyszłym roku.

Od stołu nie wstaje się aż do rana – uważa się, że zapewnia to dobrobyt. O północy następuje Wasiliowden i przychodzi cyganski Nowy Rok. Głowa rodziny wciela się w rolę wysłannika Bango Wasyla. Po wejściu do domu woła: „Wasili Awal” – czyli „Wasyl przyszedł” i rzuca pszenicą i ryżem.

Dzieci starają się zebrać jak najwięcej ziarna, bo wierzy się, że jest to szczęście, które przynosi im św. Wasyl.

Potem zaczyna się „surwakane” (pisaliśmy o tym). Najpierw „surwaka” wszystkich głowa rodziny (wysłannik św. Wasyla). Wszystko to odbywa się niezwykle uroczyście, gdyż uważa się, że przynosi to płodność i szczęście. Zgodnie z bułgarską tradycją surwakarom daje się suszone owoce, cukierki i pieniądze. Są też oczywiście tańce!

Tak więc od dzisiaj dla wszystkich w Bułgarii nastał już 2022 rok